चिया पर्यटन

रोशन साँवा

इलाम र चिया पर्यायवाची झैं बनेका छन् । जोकसैले पनि इलाम भन्नासाथ चिया र चिया भन्नासाथ इलामलाई संझन्छ । 'चियाले जसरी इलाम चिनाएको छ, त्यसरी नै इलामले चिया चिनाएको छ,' महेन्द्ररत्न बहुमुखी क्याम्पस इलामका पर्ूव प्रमुख युद्धप्रसाद वैद्य भन्छन् ।
नेपालमा इलामबाटै एक सय ४५ वर्षघि चिया खेती सुरु भएको हो । तत्कालीन बडाहाकिम गजराजसिंह थापाले चीनबाट पाएको उपहार 'चिया' वि.सं. १९२० सालमा इलाम सदरमुकाममा रोपेका थिए । कलमी गरिएको बुटाहरुको आकर्ष बगान, यसको आवश्यकता तथा यसबाट हुने आम्दानीका कारण चिया खेती फैलिएर झापा, पाँचथर, धनकुटा, तेह्रथुम हुँदै अहिले नेपालको १८ वटा जिल्लामा पुगेको छ ।
इलाममा चाहिं अहिले झण्डै पाँच हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा चिया खेती हुन्छ । चिया खेतीबाट नगद आर्जन पनि हुने भएकोले इलामका नाङ्गो डाँडापाखाहरु चियाको बुटाहरुले ढाकिने क्रम बढ्दो छ जसले प्राकृतिक सौर्न्दर्यता बढाइरहेको छ ।
इलाम आउने आन्तरिक तथा वाहृय पर्यटकहरुको मूल ध्येय पहाडको चिसो हावा, चिया बगानको हरियाली र चियापत्ती टिपिरहेका महिलाहरुको दिनचर्याको अवलोकन गर्नु र रम्दै फोटो खिच्नु हो । नागबेली परेको मेची राजमार्ग आसपासको कन्याम बगान र सदरमुकाम छेवैको इलाम बगान चियाका लागि मुख्य आकर्ष ठाउँ हुन् । हुस्सुसँग लुकामारी खेलिरहने कन्यामको वातावरणले त जोकोहीलाई पनि रोमाञ्चक बनाउँछ । 'नेपालभित्र पनि यति राम्रो ठाउँ छ भन्ने मैले कल्पना पनि गरेको थिइनँ,' पहिलोपटक कन्याम टेकेपछि झुम्का, सुनसरीका धीरेन्द्र चौधरीले दङ्ग पर्दै भने ।
चियालाई केन्द्रित गरेर रचिएका 'इलामे शहर, चियाबारी राम्रो', 'चियाबारीमा हो', 'उडीउडी डुल्छ मन चियाबारीमा', 'दर्ुइ पाते सुइरो कोपिलामाझ' जस्ता गीतहरुसमेत चर्चित बनेका छन् ।
मेची राजमार्गमा झापा छोडेर उकालिने बित्तिकै सुरु हुने कन्यामको हावापानी बाह्रैमास चिसो हुने भएकोले तराइबासीका लागि गर्मी छल्ने ठाउँ पनि भएको छ । हिउँद याममा त कन्याममा घुम्न आउने र बनभोज खानेहरुको भीड नै लाग्छ । चिया बगान चलचित्र तथा गीतहरु सुटिङ गर्ने थलो पनि बनेको छ ।
सदरमुकामस्थित बगानको कारखाना नेपालकै सवभन्दा पुरानो हो । वि.सं. १९३५ सालमा स्थापना भएको चिया कारखाना नेपालकै पुरानो भनिएको विराटनगरको जुद्ध म्याच फ्याक्ट्रीभन्दा पनि चार दशक पुरानो हो । पुरानो चिया कारखाना २०५७ सालदेखि बन्द भएपछि रित्तो भवनमात्र छ । जिल्लामा अहिले १३ वटा कारखाना सञ्चालित छन् । ती सबैले अर्थोडक्स चिया तयार गर्छन् । अर्थोडक्स चिया चाहिं मुलुकबाहिर खपत हुन्छ,