Thursday, December 11, 2008

चियाबारीको रौनक



मंसिर शुरु भएदेखि नै इलामका कन्याम चियाबगानको रौनक नै बेग्लै हुन्छ । नागबेली परेको मेची राजमार्गआसपासका चिया बगानमा दिनहुँजसो बनभोज खान आउनेहरुको भीड हुन्छ । राजमार्गको दायाँबायाँ फुटपाथे पसलहरु बाक्लिन्छन् । बनभोज खान आउनेहरुलाई घोडामा सयर गराउन व्यवसायीहरु राजमार्गमा छरिएका हुन्छन् ।
चियाबारीमा चल्ने हल्का चिसो सिरसिर हावामा रम्दै बनभोज खान जोकोही लालयित हुन्छन् र मौका पर्नासाथ हुल बाँधेर कन्याम आइहाल्छन् । त्यसैले कन्यामको चिया बगान झापा, इलाम, मोरङ र सुनसरीका बनभोजप्रेमीका लागि उत्कृष्ट गन्तव्य बनेको छ । त्यसो त अन्य क्षेत्रबाट पनि बनभोज खान नआउने होइनन् ।
मेची राजमार्गको आसपास नै भएकोले पनि कन्याममा जान सहज छ । यसैगरी तर्राईका मानिसहरुलाई झापाबाट करिव ५० किलोमिटरको गाडीमा यात्रा गरेपछि कन्याम पुगिने भएकोले वनभोज पहाड र त्यहाँको जीवनशैली हर्ेर्ने बहाना पनि बनेको छ । कन्यामबाट तर्राईका समथर फाँट आकर्ष देखिन्छ । उत्तरतर्फहिमालय श्रृंखला पनि देखिन्छ । त्यसैले कहिल्यै हिमाल नदेख्नेलाई कन्याममा यो पनि अवसर प्राप्त हुन्छ ।
विभिन्न विद्यालय, संस्था, सरकारी कार्यालयबाट समेत हुल बाँधेर बनभोज खान आउने गर्दछन् । र्सार्वजनिक विदाको दिन विशेषगरी शनिवारको दिन त ढिलो आउने समूहले बनभोज खाने राम्रो ठाउँ नै पाउँदैन । 'शनिवार त यहाँ मेला जस्तै हुन्छ । गाडी पार्किङ गर्ने ठाउँ हुँदैन,' कन्यामका डम्बर कटुवाल भन्छन् ।
कन्यामले दार्जिलिङ जिल्लाको मिरिकको झझल्को दिन्छ । मानिसहरु मिरिकमा गएर घोडामा चढेर घुम्ने र फोटो खिचाउने गर्दछन् । तर, तीन वर्षयता व्यवसायीहरुले वनभोजको मौसममा कन्याममा पनि घोडामा चढेर घुम्ने र फोटो खिच्ने प्रवन्ध मिलाएका छन् । यस्तो अवसरमा नेपालको पर्ूर्वी क्षेत्रमा अन्यत्र पाइदैन । व्यवसायीले घोडामा चढेर फोटो खिचेवापत पाँच रुपैयाँ र घोडामा चढेर घुमेवापत दुरी हेरी ५० रुपैयाँसम्म शुल्क लिने गर्छन् ।
वनभोज खानेहरुको भीडका कारण हुने फोहोरमैलालाई नियन्त्रण गर्न र पानीको प्रवन्ध मिलाउन कन्याम गाउँ बिकास समितिको कार्यालयले तीन वर्षेखि समूह हेरी दर्ुइ सयदेखि तीन सय रुपैयाँसम्म शुल्क पनि लिन थालेको छ । यसरी लिएको शुल्कबाट बचत भएको रकम कन्यामको पर्यटन पर््रवर्द्धन गर्न खर्चने गाविस कार्यालय जनाएको छ ।
कन्यामका काजीमान कागते राज्यले आवश्यक भौतिक पर्ूवाधार तयार गरिदिएमा वनभोजप्रेमीको आकर्षा अझै बढ्ने बताउँछन् ।

Friday, November 28, 2008

इलाममै छ पाथिभरा



तपाईको पाथिभराको भाकल छ - ताप्लेजुङको पाथिभरा पुग्न समय र पैसाको अभाव छ - चिन्ता नलिनोस् । इलाममै पाथिभरा छ जहाँ भाकल पूरा गर्न सक्नुहुन्छ । कोलबुङको कुटीडाँडामा रहेको बहिनी पाथिभरा मेची राजमार्गको छेवैमा हुनाले त्यहाँ जान पनि कुनै समस्या पर्दैन ।
स्थानीय झाँक्रीले २०३४ सालमा बहिनी पाथिभरा फेला पारेपछि भाकल पूरा गर्न धेरैलाई राहत मिलेको छ । यो सामुन्द्रिक सतहदेखि १,९७५ मिटरको उचाइमा रहेको छ ।
बहिनी पाथिभराको डाँडामा मन्दिर संरक्षण समितिले मन्दिरको निर्माण गरेको छ । पूजा अर्चना गर्दै देवीसँग केही मागेमा पूरा हुने विश्वासमा भक्तजनहरु यहाँ आउने गर्दछन् । यो मन्दिरमा आएर पूजा गरेमा सबैखाले संकट हट्ने विश्वास पनि गरिन्छ ।
हरेक शनिवार र मंगलबार मन्दिरमा पूजा अर्चना गर्नेहरुको भीड लाग्ने गर्दछ । बहिनी पाथिभराको दर्शन गर्न नेपालका विभिन्न स्थान र भारतको सिलिगुढी, दार्जिलिङ र सिक्किमबाट भक्तजनहरु आउने गर्दछन् । बहिनी पाथिभरा २०३४ सालमा फेला परेको भएपनि एक दशक अघिदेखिमात्र चर्चामा आएको हो । मन्दिरमा भक्तजनहरु र पर्यटकहरु आउने क्रम पनि पछिल्लो बर्षरुमा बृद्धि भएको हो ।
ताप्लेजुङको पाथिभरामा जान नसक्नेहरु त्यसको सट्टा पूजा गर्न बहिनी पाथिभरामा आउने गरेको बताइन्छ । त्यसो त बहिनी पाथिभराको डाँडाबाट ताप्लेजुङको पाथिभराको डाँडा पनि देख्न सकिन्छ ।
बहिनी पाथिभरा इलाम सदरमुकामदेखि साढे एघार कोष पर्ुवमा र झापाको चारालीबाट ३० किलोमिटर उत्तरमा रहेको छ । झापादेखि नजिकै रहेकोले पनि तर्राई क्षेत्रबाट मानिसहरु पाथिभराको डाँडामा गर्मी छल्न आउने गर्दछन् ।
मेची राजमार्गदेखि डाँडामा रहेको मन्दिरमा पुग्न १,०३४ खुड्किलाको सिढी निर्माण गरिएको छ । अलैंचीबारीको बीचमा निर्माण गरिएको सिढी भएर चढ्दा र ओर्लदा पनि दर्शनार्थी एवं पर्यटकहरुले रमाइलो महशुस गर्छन् ।
पाथिभराको पर्ूर्वी भागमा रहेको रमिते डाँडा दृश्यावलोकनका लागि महत्वपर्ूण्ा छ । रमिते डाँडाबाट तर्राईको समथर फाँटसहित भारतको सिलिगुढीलगायतका बजारहरु आकर्ष देखिन्छ । जैविक विविधताले भरिपर्ूण्ा धार्मिक वन पनि यसको अर्को आकर्षा हो ।

Sunday, November 23, 2008

सोमबारदेखि अन्तु महोत्सव



झुल्के घाम हर्ेनका लागि चर्चित अन्तुडाँडामा वढीभन्दा बढी पर्यटक भित्र्याएर ग्रामीण पर्यटन पवर्द्धन गर्न स्थानीयबासीले महोत्सवलाई माध्यम बनाएका छन् । झुल्के घाम हर्ेन जाउँ अन्तुडाँडामा भन्ने नाराका साथ उनीहरुले २०६० सालदेखि हरेक वर्षअन्तु महोत्सव आयोजना गरिरहेका छन् । यसपटक पनि अन्तुडाँडा परिसरमा सोमबारदेखि छ दिनसम्म महोत्सवको आयोजना हुदैछ ।
महोत्सव आयोजनामा अगुवाई गर्ने अन्तुडाँडा ग्रामीण पर्यटन बिकास केन्द्रका अध्यक्ष धनकुमार आलेले हरेक महोत्सवमा हुने पर्यटकहरुको उत्साहजनक वृद्धिले महोत्सवलाई निरन्तरता दिन प्रेरणा मिलेको बताएका छन् ।
सोमबारदेखि हुने महोत्सवको सम्पर्ूण्ा तयारी पूरा भएको आयोजक समितिका सचिव कृष्ण तामाङले जानकारी दिएका छन् । सदा झैं यसपटक पनि महोत्सवमा अदुवा, आलु, अलैची, अम्रिसोलगायतका ११ 'अ' को पर््रदर्शनी, अन्तुपोखरीमा डुङ्गा सयर, लोपोन्मुख लाप्चा जातिको संग्रहालय अवलोकनजस्ता कार्यक्रमहरु राखिएका छन् । महोत्सवमार्फ श्रीअन्तु र समालबुङ गाविसको कृषिमा आधारित जीवनशैली पस्कने र विभिन्न जातजातिको परम्परागत झाँकीहरु पर््रदर्शन गरिने आयोजकको भनाई छ ।
अन्तु महोत्सवमा हरेक दिन सामुहिक सूर्योदय दृश्यावलोकनको कार्यक्रम राखिएको छ । महोत्सवमा ५० हजारभन्दा बढी आन्तरिक र वाहृय पर्यटक भित्र्याउने आयोजकको लक्ष्य छ । पेइङ गेष्टको अवधारणामा प्रत्येक घरमा पर्यटकहरुलाई खाने र वस्ने व्यवस्था मिलाइएको छ । आयोजक समितिका सदस्य खगराज घिमिरेले दैनिक चारहजारलाई घरघरमा बस्ने व्यवस्था मिलाइएको जानकारी दिएका छन् ।
सूर्योदयको सामुहिक दृश्यावलोकन र र्सर्ूय पूजासँगै सोमबार विहान महोत्सव शुरु हुँदैछ तर औपचारिक उद्घाटन चाहिं संविधान सभाध्यक्ष सुवासचन्द्र नेम्बाङले विहान नौ बजे गर्ने कार्यक्रम छ ।
सामुद्रिक सतहबाट १,८२३ मिटरको उचाइमा रहेको अन्तुडाँडा समालबुङ गाविसमा पर्दछ तर त्यहाँ श्रीअन्तु गाविस भएर जानुपर्ने भएकोले दुबैले संयुक्त रुपमा महोत्सवको आयोजना गर्दै आएका छन् । मेची राजमार्गको फिक्कल खण्डबाट करिव १४ किलोमिटर गाडी चढेर अन्तुडाँडामा पुग्न सकिन्छ ।
अन्तुडाँडा सूर्योदयका लागि चर्चित भएपनि त्यससँग अन्य पनि हर्ेनयोग्य कुराहरु छन् भन्ने बुझाउन स्थानीयबासीले निरन्तर महोत्सवको अयोजना गरेका हुन् । उनीहरुको यो प्रयासलाई र्सवत्र प्रशंसा गरिएको छ ।

Friday, November 21, 2008

पर्यटनसम्वन्धी गुरुयोजना



इलामको समग्र पर्यटन बिकासका लागि गुरुयोजना बन्ने भएको छ । इलाम उद्योग वाणिज्य संघको अगुवाइमा जिल्लाको पर्यटकीय सम्भावनाको अध्ययन गर्दै गुरुयोजना बनाइन लागेको हो ।
इलाम उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष हिमालय कर्माचार्यले अल्पकालीन र दर्ीघकालीयन योजनाहरु समेटेर गुरुयोजना बनाइने जानकारी दिए । उनले त्यसका लागि सरोकारवाला संस्था र व्यक्तिसँग छलफल प्रक्रिया शुरु गरेको बताए । 'हामीले विज्ञहरुसँग सरसल्लाह गरेर राम्रो गुरुयोजना बनाउने सोच बनाएका हौं,' उनले भने ।
इलाम उद्योग वाणिज्य संघको पहललाई जिल्लावासीले प्रशंसा गर्दै गुरुयोजनाको कार्यान्वयन गर्नुपर्नेमा पनि जोड दिएका छन् । 'यसअघि पनि पर्यटनसम्वन्धी पटकपटक गुरुयोजना बनेका छन् तर ती योजनामै सीमित भए । अब बन्ने गुरुयोजना त्यस्तो नहोस्,' नागरिक समाजका धर्म गौतमले भने ।
जिल्लाबासीले इलाममा पर्यापर्यटन, कृषि पर्यटन, धार्मिक पर्यटन र चिया पर्यटनको सम्भावना औंल्याएका छन् । 'इलाममा मौसम राम्रो हुँदा त हर्ेर्ने, घुम्ने ठाउँ प्रशस्त छन् । मौसम नराम्रो हुँदा पनि पर्यटकहरु रोमाञ्चित हुने वातावरण छ,' पर्यटनसम्वन्धी चासो राख्ने विष्णु काफ्लेले भने । उनले आन्तरिक तथा वाहय पर्यटकहरुलाई कमसेकम एक रात बसाउन सकिनेगरी गुरुयोजना बन्नुपर्नेमा जोड दिए ।
प्रमुख जिल्ला अधिकारी सर्ुदर्शन ढकालले दार्जिलिङमा आउने पर्यटकलाई पशुपतिनगर नाका हुँदै इलाम भित्र्याउनुपर्नेमा जोड दिएका छन् । 'दार्जिलिङ आएका पर्यटकहरु पश्चिम बंगाल नै भएर र्फकन चाहदैनन् । त्यसैले नेपाल भित्र्याउन अध्यागमन कार्यालय स्थापना गरिनर्ुपर्छ । त्यसका लागि सबैले पहल गर्नुपर्छ,' उनले भने ।
र् पर्यटनसम्वन्धी गुरुयोजना निर्माणको पहल जसले गरेपनि कार्यान्वयनका लागि सवै संस्था, कार्यालय र व्यक्तिले सहकार्य गर्नुपर्नेमा स्थानीयबासीले जोड दिएका छन् ।

पर्यटन पर््रवर्द्धनमा समुदाय सक्रिय



आफ्नो क्षेत्रको पर्यटकीय स्थलको पर््रवर्द्धन गर्न इलामको विभिन्न क्षेत्रका बासिन्दा सक्रियतापर्ूवक जुटेका छन् । पर्यटन पर््रवर्द्धनका लागि सरकारले प्रभावकारी कदम नचालेको भन्दै उनीहरु आफै सक्रियतापर्ूवक लागेका हुन् ।
नेपाल भ्रमण वर्ष१९९८ र विस २०६० वैशाखमा इलाम महोत्सव आयोजना भएपछि ग्रामीण क्षेत्रमा महोत्सव आयोजना गरेर जिल्लामा आन्तरिक र वाहृय पर्यटकहरुलाई भित्र्याउने लहर नै चलेको छ । सूर्योदय दृश्यावलोकनका लागि चर्चित अन्तुडाँडामा छ वर्षेखि निरन्तर महोत्सव आयोजना गरिरहको अन्तुडाँडा पर्यटन पर््रवर्द्धन केन्द्रका अध्यक्ष धनकुमार आले भन्छन्, 'अन्तुडाँडाको प्राकृतिक सौर्न्दर्य र यहाँको कृषिमा आधारित जीवनशैली पस्केर पर्यटन पर््रवर्द्धन गर्न कोशिस गरिरहेका छौं ।'
अन्तुडाँडामा २०६० सालदेखि हरेक वर्षमंसिर महिनामा महोत्सवको आयोजना भइरहेको छ । यो बर्षपनि अन्तुडाँडा पर्यटन बिकास केन्द्रले मंसिरको दोश्रो साता अन्तु महोत्सवको आयोजना गरेको छ । अन्तु क्षेत्रमा पर्यटकहरुका लागि व्यवस्थित होटल तथा लजहरु नभएपनि स्थानीयबासीले घरघरमै पर्यटकहरुलाई निश्चित रकम लिएर 'पेइङ गेष्ट' को रुपमा राख्छन् ।
सूर्योदय र सर्ूयास्त हर्ेनका लागि चर्चित सिद्धिथुम्का डाँडामा पनि आन्तरिक तथा वाहृय पर्यटकहरुलाई भित्र्याउन यो साल स्थानीयबासी जुटे । उनीहरुले मंसिर छ देखि आठ गतेसम्म सिद्धिथुम्का पर्यटन उत्सवको आयोजना गरे । महोत्सव आयोजक समितिका अध्यक्ष रामबहादर र्राई भन्छन्, 'सिद्धिथुम्का पर्यटकीय दृष्टिकोणले उपयुक्त हुँदाहुँदै पनि ओझेलमा पर्न लागेकोले यसलाई अरु सामु चिनाएर उत्कृष्ट गन्तव्यस्थल बनाउन उत्सवको आयोजना गरेका हौं ।'
जैविक विविधता र धार्मिक दृष्टिकोणले चर्चित माइपोखरीमा पनि धार्मिक वन समूहले २०६२ सालमा महोत्सवको आयोजना गरेको थियो ।
महोत्सव आयोजना गरेर पर्याप्त प्रचारप्रसार गर्न सके आन्तरिक तथा वाहृय पर्यटकहरुलाई गाउँमा भित्र्याउन सकिने अन्तुडाँडा पर्यटन पर््रवर्द्धन केन्द्रका सचिव कृष्ण तामाङ बताउँछन् । 'मानिसहरु नाम चलेको ठाउँमा घुम्न चाहिरहेका हुन्छन् । त्यसैले महोत्सवको आयोजना भयो भने त्यही अवसर पारेर उनीहरु आउँछन्,' तामाङको अनुभव छ । महोत्सवको बेला पर्यटकहरुको भीड भएपनि उनीहरुका लागि आयोजक समितिहरुले खाने र बस्ने प्रवन्ध पनि मिलाउने गरेका छन् ।
माइपोखरी धार्मिक वन समूहका सल्लाहकार कमल मुखिया महोत्सवमार्फ आफ्नो ठाउँको जीवनशैली र भाषासंस्कृतिलाई पनि चिनाउन सकिने बताउँछन् । 'महोत्सव आयोजना गर्दा विभिन्न जातजातिको झाँकीहरु, घरेलु उत्पादनहरुको पनि पर््रदर्शनीलगायतका कार्यक्रमहरु आयोजना गरिन्छ । तर, अरुबेला आउने पर्यटकहरुले यस्तो कार्यक्रम हर्ेर्ने अवसर पाउँदैनन्,' उनले भने ।

Monday, November 10, 2008

सिद्धिथुम्का पर्यटन उत्सव शुरु



सूर्योदय र सर्ूयास्त दृश्यावलोकनका लागि चर्चित इलामको सिद्धिथुम्का डाँडालाई केन्द्रित गरेर आयोजना गरेको पहिलो सिद्धिथुम्का पर्यटन उत्सव शुक्रबार शुरु भएको छ । संविधान सभाका अध्यक्ष सुवासचन्द्र नेम्बाङले पानसमा बत्ती बालेर उत्सवको उद्घाटन गरेका थिए ।
उद्घाटन कार्यक्रममा नेपाली कांग्रेसका जिल्ला सभापति केशव थापा, नेकपा -एमाले)का कार्यालय सचिव गणेश बराल, नेकपा -माओवादी)का जिल्ला सदस्य नरेन्द्र जबेगू, प्रमुख जिल्ला अधिकारी सर्ुदर्शनप्रसाद ढकाल, स्थानीय बिकास अधिकारी मेघनाथ काफ्ले, नेपाल पत्रकार महासंघ इलाम शाखाका अध्यक्ष सटेन्द्र जबेगूले बोल्दै ग्रामीण पर्यटन प्रवद्धन गर्न स्थानीयबासीले गरेको प्रयासको प्रशंसा गरेका थिए ।
उद्घाटन कार्यक्रमको अवसरमा र्राई, लिम्बू, तामाङ, मगर, शर्ेपा र तामाङ जातिको परम्परागत साँस्कृतिक झाँकी पर््रदर्शन गरिएको थियो । खान्द्रुङ माविका विद्यार्थीहरुले पञ्चेबाजाको धूनमा मार्चपास गरेका थिए । सभाध्यक्ष नेम्बाङले स्थानीय वृद्ध जसबहादुर र्राई र वृद्धा जानुका कट्टेललाई दोसल्ला ओढाएर सम्मान गरेका थिए ।
आयोजकले पर्यटकको स्वागत सत्कार, नेपाली संस्कृतिको आधार भन्ने मूल नाराका साथ आयोजना भएको उत्सवमा ५० हजार आन्तरिक र वाहृय पर्यटक भित्र्याउने लक्ष्य राखेको छ । ग्रामीण पर्यटनको अवधारणाअनुसार उत्सव आयोजना गरिएकोले आगन्तुकलाई सिद्धिथुम्का, सोयाक र जितपुर गाविसमा घरघरमा राख्ने प्रवन्ध मिलाइएको छ ।
आयोजक समितिका अध्यक्ष रामबहादुर र्राईले पर्यटकहरुलाई सिद्धिथुम्काबाट सुर्योदय, सर्ूयास्तसँगै कञ्चनजंघा, सगरमाथा हिमाल, पहाड र तर्राईका फाँटहरु दृश्यावलोकनको स्वाद चखाउने बताएका छन् । उनले जातीय साँस्कृतिक विविधता, कृषिमा आधारित जीवनशैलीसमेत प्रस्तुत गरेर उत्सवमार्फ सिद्धिथुम्कालाई नेपालकै उत्कृष्ट गन्तव्यको रुपमा चिनाउने लक्ष्य राखेको बताए ।

Tuesday, October 28, 2008

माइपोखरी रामसारमा सूचिकृत



जैविक विविधतायुक्त इलामको माइपोखरी सिमसार क्षेत्र रामसार घोषित भएको छ । सरोकारवाला संस्था र स्थानीयबासीले रामसार क्षेत्र घोषणा गर्नका लागि तीन वर्षेखि पहल गर्दै आएका थिए ।
दक्षिण कोरियाको चाङवाङमा सोमबार भएको रामसार महासन्धीको दशौं बैठकले माइपोखरीलाई रामसारको सूचीमा समावेश गरेको हो । अब नेपालमा रामसारको सूचीमा पर्नेको संख्या नौ पुगेको छ । त्यही बैठकले गोसाइकुण्ड, गोक्यो, फोक्सुण्डो र राराताललाई रामसार सूचीमा समावेश गरेको छ । यसअघि कोशी टप्पु वन्यजन्तु आरक्ष, चितवनको वीसहजारी ताल, कैलालीको घोडाघोडी ताल र रुपन्देहीको जगदिशपुर ताल रामसारमा सूचिकृत थिए । माइपोखरी मध्यपहाडको रामसार सूचिकृत एक्लो सम्पदा भएको छ ।
दर्ुलभ जीव तथा वनष्पति र पानीको सतहका आधारमा रामसारमा सूचिकृत गर्ने चलन छ । नेपाल सन् १९८७ रामसार महासन्धीको पक्ष राष्ट्र भएको छ । माइपोखरी रामसारमा सूचिकृत भएपछि यसको पर्यटकीय महत्व र धार्मिक महत्व पनि बढेको माइपोखरी धार्मिक वन समितिका अध्यक्ष पर्ूण्ा मुखियाले बताए । 'दर्ुलभ वनष्पति र जीवको पाइने माइपोखरी सम्वन्धित क्षेत्रका मानिसहरुका लागि अध्ययनको थलो बन्न सक्छ,' उनले भने ।
दर्ुइ हेक्टर जलाशयसहितको १२ हेक्टर क्षेत्रलाई जैविक विविधताका दृष्टिकोणले संवेदनशील क्षेत्र मानिएको छ । त्यस संवेदनशील क्षेत्रभित्र पाइने पानी गोहोरो पाँचथरबाहेक नेपालको अन्य ठाउँमा नपाइने जीवविज्ञहरुले बताएका छन् । पोखरीको गलैचे झ्याउ अन्यत्र कतै सूचीकृत नभएको वनष्पतिविज्ञको भनाइ छ । पोखरीक्षेत्र आसपासमा दर्ुलभ ओत, पीतमुहार चिचिल्कोटे, सानो सिविया चरा पाइन्छ ।
यसैगरी पोखरी वरिपरि ४ प्रकारका गुराँस, १६ प्रकारका सुनाखरी र ६२ प्रकारका जडिबूटी पाइन्छ । यसैगरी ३ प्रजातिका रैथाने माछा, ६ प्रजातिका उभयचर, १२ प्रजातिका सरिसृप, १४ प्रजातिका स्तनधारी र ३०० प्रजातिको चरा पाइन्छ । त्यसो त रुसको साइवेरियादेखि भुँडीफोर, ढाडे गिद्ध, हिमाली गिद्धलगायतका बर्साई र्सर्ने चराहरु माइपोखरी भएर भारततिर जाने गरेको बताइन्छ ।
माइपोखरी सिमसार क्षेत्र जैविक विविधताका लागि अत्यन्तै संवेदनशील क्षेत्र भएकोले यसको असली रुपलाई जोगाइराख्न धार्मिक वन समूह र अन्य सरोकारवाला संस्थाहरु सक्रिय छन् ।
असली रुप जोगाउन आयातित जापानी सल्ला, कमलको फूललगायतका बनष्पतिहरु नियन्त्रण गर्ने काम शुरु भएको छ । मानिसहरुको अनियन्त्रित प्रवेश नियन्त्रण गर्न वरिपरि तारबेरा गरी मुल गेटबाट दर्ुइ रुपैयाँको टिकट काटेरमात्र पस्ने व्यवस्था मिलाइएको छ । यसैगरी जथाभावी टागिएका ध्वजापताका र होडिङ बोर्डहरु हटाउन थालिएको छ । जिल्ला बिकास समितिले २०५७ सालदेखि पोखरीमा डुंगा सञ्चालन गरेपनि संवेदनशीलतालाई ख्याल गर्दै एक वर्षछि बन्द गरियो । 'संरक्षणमा ख्याल गर्न थालेपछि पानीको सतह वर्षोनी बढ्दो छ, गलैचे झ्याउ र पानीगोहोरो पनि बढेको छ । अहिले पोखरी आसपासमा पानी जमेर थप दर्ुइ वटा पोखरी बनेका छन्,' वन समूहका सल्लाहकार कमल मुखिया भन्छन् ।

Monday, October 20, 2008

झुल्के घाम हर्ेर्ने बेला




रोशन साँवा
सूर्योदयको जिल्ला इलाममा कात्तिक र मंसिर महिनाको रौनक नै बेग्लै हुन्छ । राम्रो सूर्योदय हर्ेनका लागि अन्तु, सन्दकपुर र सिद्धिथुम्का डाँडामा आन्तरिक तथा वाहृय पर्यटकहरुको चहलपहल हुन्छ । स्थानीयबासी चाहिं पर्यटकहरुलाई स्वागत गर्दै गन्तव्यमा पुर्‍याउन र आवश्यक जानकारी दिन व्यस्त हुन्छन् ।
कात्तिक महिनाको सुरुवातसँगै अन्तु, सन्दकपुर र सिद्धिथुम्का डाँडामा सूर्योदय र सर्ूयास्त हर्ेर्ने पर्यटकहरुको आउने क्रम सुरु भएको छ । यी तीन वटा डाँडाबाट अद्वितीय सूर्योदय हर्ेन सकिने भएकै कारण इलामलाई 'सूर्योदयको जिल्ला' उपनाम दिइने गरेको हो र तीन वटै डाँडाबाट सूर्योदय र सर्ूयास्त हर्ेर्ने उपयुक्त समय कात्तिक र मंसिर महिना नै हो ।
अन्तुडाँडा भारतीय सीमा नजिकै समालबुङ गाविसमा पर्ने हुनाले त्यहाँ नेपालबाहिर भारतबाट पनि मानिसहरु सूर्योदय हर्ेनका लागि आउने गर्दछन् । भारतीय सीमामै पर्ने सन्दकपुर डाँडामा चाहिं नेपाल र भारतको अलावा तेश्रो मुलुकबाट समेत पर्यटकहरु सूर्योदय हर्ेन आउने गर्दछन् ।
माइमझुवामा पर्ने सन्दकपुर -३,६३६ मि.) इलामकै सबभन्दा अग्लो डाँडा हो । सिद्धिथुम्का -१६९३ मि) चाहिं जिल्लाको झण्डै मध्यभागमा पर्दछ र यहाँ प्रायशः जिल्लाभित्र र झापाबाट मानिसहरु आउने गर्दछन् ।
अन्तुडाँडाबाट सूर्योदयमात्र राम्रो देख्न सकिन्छ । तर, सन्दकपुर र सिद्धिथुम्काबाट उस्तै तरिकाले सूर्योदय र सर्ूयास्त हर्ेन सकिन्छ ।
तीन वटै डाँडामा सूर्योदय हुनुअघि भुनुनु.... आवाज निकाल्दै किराहरु घुम्छन् । किराहरुको घुमाइ सूर्योदय हुन लागेको संकेत हो । किराहरु हराउनेवित्तिकै पूर्वोत्तर हिमालय श्रृंखला सुनौलो रंगमा टल्कन थाल्दछ र केहीबेरमै पर्ूव क्षितिजमा र्सर्ूय उदाउँदै गरेको देख्न सकिन्छ । 'मानिसले कल्पनाअनुसार उदाउँदो र्सर्ूयको आकृति देख्न सकिन्छ,' अन्तुडाँडा पर्यटन बिकास समितिका अध्यक्ष धनकुमार आले भन्छन् । सूर्योदयसँगै हिमालको रङ्ग बदलिएको हर्ेन पनि रमाइलो हुन्छ । सन्दकपुर र सिद्धिथुम्का डाँडाबाट चाहिं सर्ूयास्त हर्ेन सकिन्छ ।
अन्तुडाँडामा पर्यटन बिकास समितिले सूर्योदय हर्ेर्ने अस्थायी टावर निर्माण गरेको छ, त्यहाँ जिल्ला बिकास समितिले निर्माण गरिदिएको भ्यू टावर पनि छ । सिद्धिथुम्कामा पनि भ्यू टावर निर्माण गर्न स्थानीयबासी जुटेका छन् । अन्तुडाँडा पर्यटन बिकास समितिले त २०६० सालदेखि बर्षोनी मंसिर महिनामा 'झुल्के घाम हर्ेन जाउँ अन्तुडाँडा' भन्ने नाराका साथ महोत्सवको आयोजना गरिरहेको छ । सिद्धिथुम्कामा पनि स्थानीयबासीले यसपटक मंसिरको पहिलो साता महोत्सवको आयोजना गरेका छन् । सन्दकपुरमा व्यवस्थित होटल तथा लज हुनाले खान र बस्नको कुनै समस्या व्यहोर्नु पर्दैन । अन्तु र सिद्धिथुम्कामा व्यवस्थित होटल र लज नभएपनि स्थानीयबासीले खाने र बस्ने प्रवन्धमा सहयोग गर्छन् । तपाई पनि झुल्के घाम हर्ेन आजै हिड्ने कि....

धार्मिक पर्यटकीय स्थल बन्दैछ माङसेबुङ



रोशन साँवा
किरात धर्मावलम्वीहरुको बसोबास रहेको इलामको बाँझोस्थित माङसेबुङ धार्मिक पर्यटकीय स्थलको रुपमा बिकास हुँदैछ । माङसेबुङ बाँझो गाविसको वडा नम्बर आठ र नौमा फैलिएको छ । त्यस क्षेत्रभित्र लासिङबुङ, लारुम्बा, सेनेला, भालुटार, मिक्तोक्लाजस्ता गाउँहरु पर्छन् ।
किरात धर्म र संस्कृतिका सुधारक एवं प्रचारक फाल्गुनन्द लिङदेनका अवतार मानिएका आत्मानन्द लिङदेन २०३४ सालदेखि त्यस क्षेत्रमा बस्न थालेपछि यसको चर्चा परिचर्चा बढ्दै गएको हो । त्यसपछि नै पर्ूवाञ्चलका विभिन्न दश जिल्लाका धर्मावलम्बीहरु यही क्षेत्रमा आएर स्थायी बसोबास गर्ने क्रम सुरु भएको हो र दर्ुइ दशक यता चाहिं यस क्षेत्रमा आउने क्रम बढेको स्थानीयबासी बताउँछन् ।
किरात चोलुङ माङगेना सेवा समितिका अध्यक्ष केहेरसिंह योङहाङका अनुसार अहिले माङसेबुङ क्षेत्रमा करिव नौ हजार किरात धर्मावलम्बीहरु बसोबास गर्छन् । उनीहरुमध्ये ९० प्रतिशत लिम्बू र अन्य चाहिं र्राई, गुरुङ, मगर समुदायका छन् ।
माङसेबुङ आत्मानन्द लिङदेनलाई धर्मगुरु मान्ने धर्मावलम्बीहरुको प्रमुख आकर्षाको केन्द्र हो । यसका अलावा किरात धर्मसंस्कृतिको अध्ययन गर्ने अनुसन्धानकर्ताहरुका लागि पनि अध्ययन र अनुसन्धान थलो बन्दैछ । 'यहाँको रहनसहन र किरात धर्मप्रतिको आस्थाका बारेमा अध्ययन गर्न विभिन्न क्षेत्रबाट मानिसहरु आउने गर्दछन्,' स्थानीय नन्दकुमार नेम्बाङले बताए ।
किरात अर्थात जनजाति भन्नासाथ मद्यपान र मांसाहार गर्ने समुदाय भनेर चिनिन्छ । तर, माङसेबुङमा कसैले पनि धूमपान, मद्यपान र मांसाहार गर्दैनन् । किरात धर्म र संस्कृतिका सुधारक फाल्गुनन्द लिङदेनको विचारलाई आत्मसात गर्दै गाउँमा कसैले पनि धूमपान, मद्यपान र मांसाहार नगरेको स्थानीय सेसेहाङ फियाकले बताए ।
त्यही क्षेत्रमा रहेको सरस्वती प्रस्तावित माद्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक मुक्तिहाङ साम्बाले माङसेबुङमा कसैले पनि जाँडरक्सी नखाने भएकाले आपसमा कहिल्यै झगडा नभएको बताए । उनले जाँडरक्सी, चुरोट, खैनी र मासु नखानाले स्थानीयबासीले कम खर्चमा घरव्यवहार चलाउने गरेको पनि बताए । त्यस क्षेत्रका धर्मावलम्वीहरुको जन्म, विवाह, मृत्युजस्ता संस्कार अन्यत्र बसोबास गर्ने किरातहरुको भन्दा फरक छ ।
मांसाहार नहुनाले माङसेबुङमा कसैले पनि सुँगुर, कुखुरा पाल्दैनन् । त्यसो त त्यस क्षेत्रमा जुवातास, डाइस, क्यारेमबोर्ड, लुँडो र चेस पनि खेल्दैनन् ।
फाल्गुनन्द लिङदेनको जन्मजयन्ती कात्तिक २५ गते, धर्मगुरु आत्मनन्द लिङ्देनको जन्मोत्सव मंसिर १८ गते र धर्मगुरुकी श्रीमती पवित्रहाङमा लिङदेनको जन्मोत्सव माघ ३ गते र चासोक तङनाम -न्वागी पर्व)का बेलामा माङसेबुङ क्षेत्रमा किरात धर्मावलम्वीहरुको भीड लाग्छ । त्यसबेला नेपालका विभिन्न ठाउँबाट तथा भारत, भुटानलगायतका देशबाट पनि भक्तजनहरु आउने गर्दछन् । यस्ता उत्सव तथा पर्वका बेला अधिकांशले सेतो रङ्गको परम्परागत पोशाक लगाएका हुन्छन् । यस्तो परम्परागत पोशाकलाई तागा -पुरुषले लगाउने) र मेख्ली -महिलाको) भनिन्छ ।
माङसेबुङमा किरातहरुको 'मुन्धुम' पढाइ हुने पाठशाला रहेको छ । यस्तो पाठशाला नेपालमा अन्यत्र छैन ।
धर्मावलम्वीहरुले जनश्रमदान गरेर माङसेबुङ क्षेत्रमा डाँडा वरिपरि पाँच किलोमिटर लामो रिङ रोड -चक्रपथ) पनि खनेका छन् । चक्रपथ भन्दा माथिल्लो क्षेत्रमा माङहिम -किरात मन्दिर) र धर्मगुरुको आश्रममात्र रहेको छ । मानिसहरुको बसोबास चाहिं चक्रपथभन्दा मुनि रहेको छ ।
माङसेबुङ इलाम सदरमुकामदेखि १५ कोष दक्षिणमा पर्छ । तर, झापाको दमकबाट २१ किलोमिटर लामो कच्ची सडक पार गरेपछि यस ठाउँमा पुगिन्छ ।

Sunday, October 19, 2008

चिया पर्यटन





रोशन साँवा

इलाम र चिया पर्यायवाची झैं बनेका छन् । जोकसैले पनि इलाम भन्नासाथ चिया र चिया भन्नासाथ इलामलाई संझन्छ । 'चियाले जसरी इलाम चिनाएको छ, त्यसरी नै इलामले चिया चिनाएको छ,' महेन्द्ररत्न बहुमुखी क्याम्पस इलामका पर्ूव प्रमुख युद्धप्रसाद वैद्य भन्छन् ।
नेपालमा इलामबाटै एक सय ४५ वर्षघि चिया खेती सुरु भएको हो । तत्कालीन बडाहाकिम गजराजसिंह थापाले चीनबाट पाएको उपहार 'चिया' वि.सं. १९२० सालमा इलाम सदरमुकाममा रोपेका थिए । कलमी गरिएको बुटाहरुको आकर्ष बगान, यसको आवश्यकता तथा यसबाट हुने आम्दानीका कारण चिया खेती फैलिएर झापा, पाँचथर, धनकुटा, तेह्रथुम हुँदै अहिले नेपालको १८ वटा जिल्लामा पुगेको छ ।
इलाममा चाहिं अहिले झण्डै पाँच हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा चिया खेती हुन्छ । चिया खेतीबाट नगद आर्जन पनि हुने भएकोले इलामका नाङ्गो डाँडापाखाहरु चियाको बुटाहरुले ढाकिने क्रम बढ्दो छ जसले प्राकृतिक सौर्न्दर्यता बढाइरहेको छ ।
इलाम आउने आन्तरिक तथा वाहृय पर्यटकहरुको मूल ध्येय पहाडको चिसो हावा, चिया बगानको हरियाली र चियापत्ती टिपिरहेका महिलाहरुको दिनचर्याको अवलोकन गर्नु र रम्दै फोटो खिच्नु हो । नागबेली परेको मेची राजमार्ग आसपासको कन्याम बगान र सदरमुकाम छेवैको इलाम बगान चियाका लागि मुख्य आकर्ष ठाउँ हुन् । हुस्सुसँग लुकामारी खेलिरहने कन्यामको वातावरणले त जोकोहीलाई पनि रोमाञ्चक बनाउँछ । 'नेपालभित्र पनि यति राम्रो ठाउँ छ भन्ने मैले कल्पना पनि गरेको थिइनँ,' पहिलोपटक कन्याम टेकेपछि झुम्का, सुनसरीका धीरेन्द्र चौधरीले दङ्ग पर्दै भने ।
चियालाई केन्द्रित गरेर रचिएका 'इलामे शहर, चियाबारी राम्रो', 'चियाबारीमा हो', 'उडीउडी डुल्छ मन चियाबारीमा', 'दर्ुइ पाते सुइरो कोपिलामाझ' जस्ता गीतहरुसमेत चर्चित बनेका छन् ।
मेची राजमार्गमा झापा छोडेर उकालिने बित्तिकै सुरु हुने कन्यामको हावापानी बाह्रैमास चिसो हुने भएकोले तराइबासीका लागि गर्मी छल्ने ठाउँ पनि भएको छ । हिउँद याममा त कन्याममा घुम्न आउने र बनभोज खानेहरुको भीड नै लाग्छ । चिया बगान चलचित्र तथा गीतहरु सुटिङ गर्ने थलो पनि बनेको छ ।
सदरमुकामस्थित बगानको कारखाना नेपालकै सवभन्दा पुरानो हो । वि.सं. १९३५ सालमा स्थापना भएको चिया कारखाना नेपालकै पुरानो भनिएको विराटनगरको जुद्ध म्याच फ्याक्ट्रीभन्दा पनि चार दशक पुरानो हो । पुरानो चिया कारखाना २०५७ सालदेखि बन्द भएपछि रित्तो भवनमात्र छ । जिल्लामा अहिले १३ वटा कारखाना सञ्चालित छन् । ती सबैले अर्थोडक्स चिया तयार गर्छन् । अर्थोडक्स चिया चाहिं मुलुकबाहिर खपत हुन्छ,

हत्केलामा हिमाल





रोशन साँबा

देखिन त र्सर्ूय जहाँबाट पनि देखिन्छ तर केही ठाउँ यस्ता न्छन् जहाँको र्सर्ूय देख्दा आकाश नै आफ्नो भएजस्तो लाग्छ । इलामको सन्दकपुर त्यस्तै थुम्को हो, जहाँ धपधप बलेको र्सर्ूय आकाशमा होइन, हर्ेर्नेको आँखामा उदाउँछ । 'बादलुको घुम्टो'ले बेलाबेला ढाकिरहने इलाम बजारबाट ३६ किलोमटिरमाथि चढेपछि पुगिन्छ इलामको सबभन्दा अग्लो डाँडो, सन्दकपुर ।
अन्तु, सिद्धिथुम्का र सन्दकपुर, यी तीन डाँडाले इलामलाई 'सूर्योदयको जिल्ला'का रुपमा चिनाएका छन् । नेपालको पर्ूर्वी सिमानामा पर्ने सन्दकपुरबाट नेपाल, भारतको पश्चिम बंगाल, सिक्किम र भुटान गरी तीन देश देख्न सकिन्छ । छेउमा उभिएर हात अघि बढाउँदा कञ्चनजंघा, कुम्भकर्ण्र्ाा मकालु हिमाल आफ्नै हत्केलामा उभिएजस्तो लाग्छ । आइपुग्ने बाटोको कुरा अझै बेल्लै छ ।
दार्जिलिङको टाइगर हिलमा सूर्योदय हेरेर नअघाउनेहरु धीत मार्न सन्दकपुर आइपुग्छन् । दार्जिलिङ शहरमा बेच्न राखिने सूर्योदका धेरैजसो तस्बीरहरु टाइगर हिलका नभएर सन्दकपुरका हुन्छन् । भारतले सन्दकपुरसम्म आउने सडक यसअघि नै बनाइसकेको छ । तर, नेपालको बाटो जानेहरुले सन्दकपुर पुग्न सात घण्टा उकालो चढ्नर्ुपर्छ । 'राम्रो सडक र अरु सुविधा नभएकोल हामीले यसको फाइदा लिन सकेका छैनौं,' स्थानीय होटल व्यवसायी निमदोजी शर्ेपाले भने ।
पवित्र नदीको रुपमा मानिने माई -झापामा जसलाई कन्काई भनिन्छ)को उद्गमस्थल पनि सन्दकपुरमा नै पर्ने भएकोले यसको धार्मिक महत्व पनि रहेको छ । माईको उद्गमस्थल र नजिकै बनेको मन्दिरमा पूजाअर्चना गर्न भक्तजनहरु आउने गर्छन् ।
माघ, फागुनमा हिउँ र चैत बैशाखमा गुराँस, सन्दकपुरसँग घुमन्तेहरुका लागि सिजन अनुसारको उपहार छ । यो बाहेक सन्दकपुरभन्दा २१ किलोमिटर वरै आइपुग्छ अर्को गन्तव्यस्थल, माइपोखरी । जैविक विविधताले भरिएको माइपोखरी धार्मिक र प्राकृतिक हिसाले निकै मनोरम स्थल मानिन्छ । एक दिन माइपोखरीमा सुस्ताएर उकालो चढ्न सकिन्छ ।
सुलुबुङ र माइपोखरी गाविसको बीचमा पर्ने यस पोखरी नौ कुनामा फैलिएको छ र प्रत्येक कुनामा देवीस्थान भएको विश्वासमा श्रद्धालु भक्तजनले सबै कुनामा पूजा गरिन्छ ।